Door de eeuwen heen kunnen je voorouders of andere familieleden op meerdere manieren als militair actief zijn geweest, bijvoorbeeld als beroepsmilitair, dienstplichtig militair of vrijwilliger. Wat zij precies deden, hangt af van het legeronderdeel waarin ze dienden.
De landmacht en marine behoren tot de oudste legeronderdelen. De luchtmacht bestaat pas sinds 1913. Naast het reguliere leger ontwikkelde zich ook een koloniaal leger, dat actief was in Nederlands-Indië (het huidige Indonesië), en West-Indië (Nederlandse Antillen, Suriname en Kust van Guinea). Dit koloniale leger bestond niet alleen uit Nederlanders en andere Europeanen, maar ook uit niet-Europese militairen (zoals Molukkers en Afrikanen).
Er waren ook Nederlanders die vrijwillig de wapens opnamen en ten strijde trokken. Twee bekende voorbeelden zijn de ongeveer 2.000 Nederlanders die in Zuid-Afrika meevochten met de Boeren tijdens de tweede Boerenoorlog (1899-1902), en de 3.000 Nederlandse katholieken die de paus tussen 1861 en 1870 te hulp schoten toen de zelfstandigheid van de Pauselijke staat in gevaar kwam. Deze laatste groep vrijwilligers werden zouaven [link naar begrip Zouaven] genoemd. Zij vertrokken voor het grootste deel vanuit Oudenbosch naar Italië. In deze Noord-Brabantse plaats is ook het Nederlands Zouavenmuseum gevestigd.
In Nederland lagen diverse garnizoensplaatsen [linken naar begrip Garnizoen], zoals Amersfoort, Utrecht en Breda.
Het kan lastig zijn de juiste garnizoensplaats te achterhalen. In dat geval is het boekje Vredesgarnizoenen van 1715 tot 1795 en 1815 tot 1940 van H. Ringoir een handig hulpmiddel. Daarmee kun je nagaan waar je militaire voorouder in het huwelijk is getreden, en waar eventuele kinderen zijn geboren of gedoopt. Je moet dan wel weten in welk regiment je voorouder heeft gediend. Omgekeerd kun je via het boekje van Ringoir ook het regiment achterhalen wanneer je weet in welke plaats je voorouder gelegerd was.
Het is tot op zekere hoogte mogelijk een beeld te krijgen van het uiterlijk van militaire voorouders of andere familieleden. Dat geldt zowel voor het fysieke uiterlijk alsvoor het uniform dat ze gedragen moeten hebben. Als je zelf niet beschikt over foto’s, kun je onder andere gebruikmaken van signalementen in militieregisters [link naar brontype Militieregister] en stamboeken [link naar brontype Militair stamboek], en prenten, foto’s en uniformen in de verzameling van het Nationaal Militair Museum.
Om onderzoek te kunnen doen in de verschillende militaire bronnen is het handig iets te weten over de ontwikkelingen van het leger. Hieronder wordt per tijdvak (middeleeuwen, vroegmoderne tijd en moderne tijd) kort een aantal van deze ontwikkelingen en de daarbij horende bronnen benoemd.
Vanwege de focus op de bronnen wordt niet gedetailleerd ingegaan op de Nederlandse militaire geschiedenis of de rangen, taken en belevenissen van de militairen uit de verschillende tijdvakken. Wil je daarover meer weten, dan kun je onder andere terecht bij het Nederlands Instituut voor Militaire Historie en het Nationaal Militair Museum. De website Nederlands Militair Erfgoed is een goed startpunt voor het doorzoeken van militaire collecties en bronnen. Daarnaast bevat ook de bibliotheek van het CBG de nodige publicaties die betrekking hebben op militairen (zoek maar eens op de termen ‘militair’, ‘militaire’, ‘militairen’, ‘soldaat’ en ‘soldaten’). Die kun je ter inzage aanvragen via de CBG Bibliotheek.
Vanaf de 19de eeuw kunnen in garnizoensplaatsen aparte bevolkingsregisters zijn aangelegd voor de militairen die daar gelegerd waren.
In mobilisatietijd werden militairen ook wel ingekwartierd bij burgers (bijvoorbeeld in 1870, 1914 en 1939/1940). Wanneer dat door de gemeente is vastgelegd kun je in lokale, regionale en provinciale archiefinstellingen informatie vinden over deze inkwartieringen.
